GEVREK MODELİ/GEAL
İzmir Büyükşehir Belediyesi, Yeni Nesil Belediyecilik ilkelerini benimserken, Kate Raworth (2017) tarafından ortaya konan Donut Modeli’ni (1) yerelleştirmeyi hedeflemektedir. Model, tek ve sınırlı bir imajla çalışan ana akım ekonomiden farklı olarak, ekonomiyi, toplum ve doğanın ortasına yerleştirmektedir. Çoklu Krizleri Yönetmek İçin Bir Yönetişim Modeli olarak da tariflenen Donut Modeli’ni katılımcı süreçlerle sosyo-ekolojik bir ölçüm ve karşılaştırma aracı olarak İzmir’e yerelleştirmek ve modelin sosyal altyapısını oluşturmak amacıyla 2023 yılında Karşıyaka ilçesinde gerçekleştirilen pilot çalışma, olumsuz ekolojik etkileri en aza indirirken kent sakinlerinin refahını artırmak için yenilikçi ve dönüştürücü çözümlerin yeniden tasarlanması ihtiyacının boyutlarını göstermiştir.
Gevrek Modeli adıyla yerelleştirilen model, ekolojik sınırlar içinde ve yerel, ulusal ve küresel olarak daha adil bir şekilde yaşanan; önemli olan şeylere odaklanılan, temel insani değerleri uygulayan bir alternatiftir. Küresel krizlere daha iyi çözüm üretme potansiyeline sahiptir (Şekil 1).
Şekil 1- İzmir Büyükşehir Belediyesi Gevrek Modeli Geçişi
İzmir Büyükşehir Belediyesi, 2020-2024 Stratejik Planı’nda Birleşmiş Milletler’in küresel bir eylem çağrısı ile 2015 yılında sürdürülebilir kalkınma için bir yol haritası olarak kabul ettiği 17 Sürdürülebilir Kalkınma Amacı'na (SKA) ek olarak İzmir’e özgü 10 yerel SKA önermiştir. Aşırı yoksulluğu sona erdirmek, eşitsizlik ve adaletsizlik ile mücadele etmek ve iklim değişikliği ile mücadele etmek gibi temel misyonlara sahip olan SKA’lar, ekonomik gelişmenin insanlar ve gezegen üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirmeyi ve toplumların gelişimi için küresel gündemi oluşturmayı hedefler. (2)
İzmir için önerilen 10 SKA ise, “İzmir’in Doğa ile Uyumlu Yaşam Stratejisi” kapsamında, yaşam kalitesi, toplu ulaşım, demokrasi, kent aidiyeti, Dünya Kenti İzmir, yaşayarak öğrenme ve kültür-sanat gibi İzmir’e özgü göstergeler tanımlamıştır. Buna ek olarak, İzmir Büyükşehir Belediyesi 2021 yılında yayınladığı ilk İzmir SKA Yerel Değerlendirme Raporu (VLR) ile İzmir’in sürdürülebilirlik fotoğrafını çekmiştir.
İzmir Büyükşehir Belediyesi 2025-2029 Stratejik Planı’nda ise anahtar performans göstergeleri ve stratejik alan amaç ve hedeflerin, yerelleştirilen Gevrek Modeli üzerinden izlenmesi kararlaştırılmıştır. Model’in yerelleştirilmesi ardından, İzmir VLR’ın güncellemesi, yıllık değerlendirme ve izleme çalışmaları yapılması, çalıştaylar düzenlenmesi ve Gevrek Modeli şehir izleme rehberinin yayımlanması hedeflenmektedir.
Gevrek Modeli’nin, çoklu krizlerle başa çıkmak için bir yönetişim modeli olarak SKA doğrultusunda hizmet etmesi için, İzmir Büyükşehir Belediyesi Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı bünyesinde kurulan Sürdürülebilirlik Kurulu, ilçe sürdürülebilirlik ofisleri ve İZPA ile koordineli biçimde planın izlenmesi ve geri bildiriminin sağlanması amacıyla “Gevrek Ekonomisi Aksiyon Laboratuvarı” (GEAL İzmir) kapsamında bir Vatandaş Gözlemevi oluşturacak ve yıllık değerlendirme ve izleme çalışmaları yapacaktır. İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin Gevrek Modeli geçişinin koordinasyondan İZPA ve Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı sorumludur.
1 Raworth, K, Doughnut Economics: Seven Ways To Think Like A 21st-Century Economist, Chelsea Green Publishing, 2017.
2 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları, https://www.kureselamaclar.org/